Terugblik masterclass De top kijkt om: ‘Reflectie maakt ons wijzer’
Eind 2024 vonden de masterclasses over ‘De top kijkt om’ plaats. Prof. dr. Zeger van der Wal en prof. dr. Caspar van den Berg namen de deelnemers mee in de geleerde lessen uit de gesprekken van ‘De top kijkt om’. René s’Jacob, domeinmanager openbaar bestuur en dienstverlening bij ICTU, was aanwezig als deelnemer bij de eerste masterclass. Hij blikt terug op de masterclass en deelt zijn ervaring
Voor René s’Jacob was de masterclass een kans om na te denken over de complexe vraagstukken waarmee bewindspersonen en (top)ambtenaren dagelijks worden geconfronteerd. Wat doe je bijvoorbeeld als de minister een andere kijk op de samenleving heeft? Of als jouw minister de grenzen van goed bestuur opzoekt? “Zulke vraagstukken raken aan eeuwenoude thema’s zoals loyaliteit en tegenspraak”, aldus s’Jacob. “Maar de opnames van de interviews en de boeken vormen ook een actueel tijdsbeeld”.
Tegenspraak als kern van goed bestuur
Een belangrijk thema tijdens de masterclass was tegenspraak, een onmisbaar maar soms ingewikkeld element in bestuurlijke processen. “Iedereen is het erover eens dat tegenspraak nodig is, maar het wordt pas complex als je het moet organiseren,” vertelt s’Jacob. Hij noemt de uitdrukking ‘loyale tegenspraak’ treffend. “Het suggereert dat tegenspraak niet gaat over tegenwerken, maar over samen bouwen aan betere besluiten. Tegenspraak doe je samen; met bewindspersonen, (top)ambtenaren en inhoudelijk experts. Dat vereist een veilige omgeving waarin mensen vrijuit kunnen spreken. Leiders spelen een cruciale rol in het creëren van die omgeving. Het proces is daarbij belangrijker dan de uitkomst; alleen met de juiste intentie kun je waardevolle inzichten bereiken.”
Tegenspraak doe je samen
Naast tegenspraak kwam ook het thema ambtelijk activisme aan bod. Dit roept volgens s’Jacob interessante vragen op: “Hoe verhoudt activisme zich tot de neutraliteit van de ambtenarij? Waar trek je de grens? Sommige deelnemers vonden dat je als ambtenaar meer ruimte mag innemen, anderen waren terughoudender. Het gesprek hierover maakte duidelijk hoe complex dit vraagstuk is en hoe belangrijk het is om hier als organisatie over na te denken.”
Reflecteren als vakmanschap
René s’Jacob benadrukt het belang van reflectie binnen bestuurlijke en ambtelijke functies. “Wat mij betreft komt een onderwerp pas echt tot leven als je er met anderen over praat. Het lezen van een boek kan inspirerend zijn, maar het gesprek aangaan – zeker in een diverse groep – laat je voelen wat deze vraagstukken met je doen. Het ‘schuurt’ dan, en juist dat maakt het waardevol.”
Reflecties maken ons wijzer
Een van de aspecten die s’Jacob bijzonder waardeerde, was de diversiteit binnen de groep deelnemers en de interviews die tijdens de masterclass werden besproken. “De diversiteit vond ik heel mooi. Zowel binnen de groep deelnemers als in de interviews zag je verschillende perspectieven. Johan Remkes denkt anders dan Marjanne Sint of Wouter Bos. Die verschillende stemmen laten zien hoe mensen op een andere manier met soortgelijke dilemma’s omgaan. Dat maakt het onderwerp levend. Daarbij schuurde het af en toe in de gesprekken. En dat is goed. Het is juist in die wrijving dat dilemma’s tot leven komen en daadwerkelijk doorleefd en begrepen worden."
Het is juist in die wrijving dat dilemma’s tot leven komen en daadwerkelijk doorleefd en begrepen worden
s’Jacob sluit af met een krachtige conclusie: “Het besturen van een land is een vak en dit soort reflecties maken ons daarin wijzer. ‘De top kijkt om’ biedt niet alleen waardevolle inzichten, maar ook de taal om die met elkaar te delen. Het gesprek aangaan is wat mij betreft een noodzakelijke toevoeging op de publicaties, omdat het juist daarin is dat we leren en groeien. Dat zouden we veel vaker moeten doen. ”
